«چغازنبیل» بزرگترین اثر معماری شناخته شده از تمدن ایلام میانه
تاریخ انتشار: ۸ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۰۱۸۵۵۵
خبرگزاری مهر؛ گروه استانها: در فاصله سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ میلادی با توجه به فعالیتهای گسترده شرکتهای نفتی خارجی در منطقه و بررسیهای زمینشناسی که توسط کارشناسان این شرکتها صورت میگرفته یکی از کارشناسان شرکت نفت در محوطه چغازنبیل، آجرنوشتهایی مییابد و آن را به هیئت باستانشناسی مستقر در شوش به سرپرستی دومکنم تحویل میدهد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
خواندن این آجرنوشته امکان شناخت یکی از شهرهای ایلامی به نام دوراونتاش را فراهم میکند. پس از دومکنم، گیرشمن باستانشناس فرانسوی حفاریهای چغازنبیل را ادامه میدهد. از سال ۱۳۷۸ خورشیدی، کاوشها و مطالعات باستانشناسی این محوطه به سرپرستی دکتر بهزاد مفیدی ادامه یافت.
معنای چغازنبیل
محوطه میراث جهانی چغازنبیل (شهر اونتاش) شهری آئینی بوده که در حال حاضر بزرگترین اثر معماری شناخته شده از تمدن ایلام میانه است. این اثر در قرن سیزده قبل از میلاد به دستور پادشاه مقتدر این سلسله، اونتاش نپیریشا ساخته شده و به خدایان بزرگ ایلامی، نپیریشا و اینشوشیناک به صورت وقف اهدا میشود.
باستانشناسان برای این مجموعه تاریخی، عملکرد دفاعی قائل نشدهاند. ذیقَورَّت با تشدید بر روی حروف «ق و ر» کلمهای اکدی است. در ایران تلفظ این کلمه از گزارشهای گیرشمن گرفته شده و عموماً زیگورات نوشته شده و به معنای بلند و برافراشته ساختن است.
واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جز «چغا» به معنای تپه (همچون چغامیش، چغاگاوانه و غیره) و زنبیل به معنای سبد است. گویا قبل از حفاری معبد، ویرانههای تپه مانند آن، یک زنبیل واژگون را تداعی میکرده است.
زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و در فاصله ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش و ۲۰ کیلومتری هفتتپه قرار دارد. معبد ایلامی چغازنبیل بر روی تپهای خاکی و در ساحل رودخانه دز از شعب رود کارون در استان خوزستان واقع شده است.
این معبد توسط اونتاشگال پادشاه ایلامیها در سال ۱۲۵۰ قبل از میلاد ساخته شده و آن را به خدای اینشوشینک اختصاص داده است. بنای معبد چند طبقه و ارتفاع آن حدود ۲۵ متر است. این بنا از خشت خام ساخته شده و روکشی از آجر دارد. در اطراف معبد تعدادی لوح گلی و چندین مجسمه از انسان و حیوان به دست آمده است.
معماری زیگورات چغازنبیل
نیایشگاه زیگورات چغازنبیل در شهر دوراونتاش حدوداً به طول ۱۰۰۰ و عرض ۱۳۰۰ متر از سه حصار تو در تو از جنس خشت تشکیل شد. در میان حصار اول معبد اصلی که زیگورات نامیده میشد قرار گرفته است؛ در حصار دوم کاخها و معابد کوچک و در حصار سوم تصفیه خانه چغازنبیل، کاخها و آرامگاههای زیرزمینی سلطنتی قرار دارند.
مصالح اصلی به کار برده شده در اثر باستانی زیگورات دوراونتاش (چغازنبیل) خشت و گل است. همچنین برای محافظت از فرسایش خشتهای بهکار رفته در بنا از پوشش آجری استفاده زیادی شده است.
نمای زیگورات با استفاده از هزاران آجر پخته و کتیبهدار تزئین شده است؛ آجرهای لعابدار، ملات قیر، اندودهای گچی، تزئینات شیشهای و گل میخهای سفالی از مصالح به کار رفته در این بنا هستند.
دروازههای ورودی بنای زیگورات دوراونتاش (چغازنبیل) توسط مجسمههایی به شکل گاوهای نر از جنس سفال لعاب کاری شده محافظت میشدند. همچنین در نزدیکی معابد هیشمیتیک و روهوراتیر کورهای وجود دارد که برای پخت سفالها از آن استفاده میکردند. مجموعه باستانی زیگورات چغازنبیل در ۵ طبقه ساخته شده بود، اما در حال حاضر تنها دو طبقه از آن باقی مانده است. زیگورات با اضلاع ۱۰۵× ۱۰۵ متر و ارتفاع تقریبی ۵۳ متر از سطح زمین ساخته شده بود.
اما امروزه تنها ۲۵ متر از آن باقی مانده است. ساخت طبقات زیگورات چغازنبیل به نحوی است که ۵ طبقه آن به موازات یکدیگر و از سطح زمین ساخته شدهاند. داخل همه طبقات زیگورات از خشت پر شده است؛ به جز طبقات اول و پنجم که توخالی و دارای فضایی اتاق مانند هستند. بافت داخلی دیوارها متشکل از خشت و نمای بیرونی آن با آجر احداث شده است.
بعضی از آجرهای استفاده شده در چغازنبیل لعابکاری شدهاند و بعضی نیز تزئیناتی همانند گلمیخ دارند که در نوع خود از جمله کهنترین کاشیهای دنیا محسوب میشوند. سرتاسر نمای زیگورات، از آجرهایی به خط میخی ایلامی تزئین شده که نمایانگر نام سازنده بنا و هدف از ساخت آن است.
در سمت شمال غرب و جنوب غرب زیگورات دو سکو به شکل دایره قابل مشاهده است که نظرات گوناگونی در ارتباط با کاربری آنها وجود دارد؛ برخی از باستانشناسان بر این باورند که این سکوها در آن دوران محل پیشگویی و ستارهشناسی، ساعت خورشیدی و یا قربانگاه بوده است.
تصفیه خانه چغازنبیل
برخورداری از تصفیه خانه یکی دیگر از ویژگیهای منحصر به فرد بنای تاریخی زیگورات چغازنبیل است. تصفیه خانه چغازنبیل یکی از قدیمیترین تصفیه خانههای دنیا بشمار میرود که در نوع خود برای آن دوره بینظیر است.
با وجود اینکه رودخانه دز تنها سه کیلومتر از معبد فاصله دارد، منبع اصلی تأمین آب این تصفیه خانه رودخانه کرخه بود که توسط یک کانال ۴۵ کیلومتری به چغازنبیل میرسید. علت اصلی تأمین نشدن آب از رودخانه دز فاصله زیاد ارتفاع چغازنبیل از سطح رودخانه دز است.
همچنین از دیدگاه باستانشناسان مجموعه چغازنبیل که از سه بنا تشکیل شده، شامل رصدخانه خورشیدی یا تقویم آفتابی برای محاسبه گردش خورشید و سالشمار بوده است. همچنین از رصدخانه زیگورات چغازنبیل برای استخراج تقویم و شناسایی روزهای ابتدایی و میانی هر فصل سال یا اعتدالین بهاری و پاییزی و انقلابهای تابستانی و زمستانی استفاده میکردند.
در معماری باستان طرح خاص این طاقنماها (که از چند قوس پشت سر هم که به ترتیب کوچک میشوند) از جایگاه ویژهای برخوردار بود. این طرح خاص در معماری ایران باستان ابتدا برای رصد خورشید ساخته میشد اما پس از مدتی در دروازه ورودی بناها به عنوان تزئین مورد استفاده قرار میگرفت.
آجرهای سازنده خورشیدسنجهای چغازنبیل که با طرح خاص به شکل هشت ضلعی هستند مختص رصد خورشید احداث شدهاند. نوشتههای روی این آجرها به وضوح نشاندهنده این واقعیت هستند که سازه مدور کاربری رصدخانه داشته است.
روی این آجرها نوشته شده است: «من اونتاش گال، پسر هومنانومنا، شاه انزال و شوش، بنای محترمی در اینجا ساختم؛ یک سیان کوک. در سالها و روزهای پرشمار پادشاهی طولانی به دست آوردم. من یک شونشوایرپی برای خدای گال و اینشوشیناک (سیان کوک) بنا نهادم.»
معنی دو کلمه اصلی «سیان کوک» و «شونشووایرپی» تا کنون مشخص نشده اما به گفته باستان شناسان به احتمال زیاد مفهوم رصد گاه و رصد خانه را میرساند.
همانطور که در طرح خورشیدسنجها دیده میشود، تغییرات زاویه مابین کنارههای خورشیدسنجها با تغییرات زاویه طلوع خورشید در ابتدای هر یک از فصول سال برابر است. طراحی این خورشیدسنجها به صورتی است که زمان طلوع یا غروب خورشید با تماشای سایههای ایجاد شده از آن، ابتدا یا وسط هر یک از فصلها را میتوان تشخیص داد.
کد خبر 6062267منبع: مهر
کلیدواژه: چغازنبیل آثار تاریخی بناهای تاریخی شهرستان شوش میراث فرهنگی خوزستان نوروز زندگی با آیه ها بوشهر مسافران نوروزی ماه مبارك رمضان ایلام مسطورا نوروز گردشگری بارش باران تبریز خطبه های نماز جمعه مشهد سفرهای نوروزی کرمانشاه زیگورات چغازنبیل باستان شناسان تصفیه خانه رودخانه دز ساخته شده شده اند
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۰۱۸۵۵۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
پایان موقت کاوش در محوطه تازه کشفشده در اصفهان + عکس
فصل نخست کاوش باستانشناسی در گذر «کمر زرین» اصفهان با کشف یک تنور شگفتانگیز و تنبوشههای بزرگ سفالین و یافتههای ارزشمندی از دوره اسلامی، تمام شد. فصل دوم این کاوش باستانشناسی بهزودی آغاز خواهد شد. باستانشناسان تا عمق ۷ متری زمین را کاوش کردهاند و فکر میکنند بتوانند به آثاری فراتر از دوره اسلامی دست یابند.
به گزارش ایسنا، جمعه گذشته آخرین روز از فصل نخست کاوش باستانشناسی در «کمر زرین» اصفهان با اسکن و نقشهبرداری از محوطه و یافتهها سپری شد. این محوطه تاریخی مثل دیگر پروژه های عمرانی بر اثر اصابت چنگال لودرها، از خاک سر بیرون آورد و به همین خاطر هم بخشی از آن تخریب شد. آنچنان که مسئولان اصفهان گفتهاند، قرار بود «کفِ این گذر با میدان امام علی (ع) هم سطح شود تا تأسیسات بهصورت محدود از این گذر عبور کند»، اما مسئولان میراث فرهنگی این شهر گفتهاند «شهرداری بیش از خط پروژه و بدون نظارت باستانشناس خاکبرداری کرده است». انتقاد به ادامه این پروژه آنجا بالا گرفت که گفته شد «درحالی که یافتههای باستانشناسی در این گذر قابل مشاهده بوده، اما پروژه خاکبرداری و گودبرداری متوقف نشده و به میراث فرهنگی هم اطلاعی داده نشده بود». وقتی این اعتراضها در فضای مجازی و رسانهها علنی شد، پروژه هم متوقف شد.
اکنون پس از ۴۰ روز از آغاز فصل نخست کاوش باستانشناسی در این گذر، که پنج ترانشه برای آن باز شد و کاوش آن برای رفع هرگونه شبهه به ویژه گنجیابی، به صورت باز و در معرض دید عموم انجام شد، علی شجاعی اصفهانی ـ سرپرست کاوش باستانشناسی در گذر کمر زرین ـ مروری داشت بر آنچه بر این فصل گذشت. او در این گفتوگو که با ایسنا و جمع دیگری از خبرنگاران انجام داد، اظهار کرد: فصل اول این کاوش بسیار پربار بود و با حمایت سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری و دانشگاه هنر و با نظارت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان انجام شد و یافتههای بسیار ارزشمندی به دست آمد، که به ادوار مختلف دوره اسلامی مربوط میشود، که فکر میکنیم از قرن سوم و چهارم هجری تا قاجار مجموعه آثاری به دست آمد.
علی شجاعی اصفهانی، سرپرست کاوش محوطه کمر زرین اصفهاناین باستانشناس ادامه داد: جالبترین نکته کاوش در این بود که تا عمق هفت متری زیر آسفالت، کاوش باستانشناسی انجام شد، درحالی که همچنان آثار داریم و هنوز به خاک بکر نرسیدهایم و حدس میزنم شاید تا چندین متر دیگر در ترانشهای که برای لایهنگاری ایجاد کردهایم پیش رویم باز هم به یافتههای فرهنگی دست خواهیم یافت و امیدوارم شواهدی حتی از قبل از اسلام در این محوطه پیدا کنیم.
سرپرست کاوش باستانشناسی کمر زرین گفت: شواهد بهدست آمده از گذر کمر زرین نشان میدهد که احتمالا با مجموعه کارگاههای پخت سفال رو به رو هستیم و کورهای به دست آمده است که نمونه مشابه آن در شهر اصفهان تا حالا به دست نیامده است و نمونههایی که تا کنون یافته شده مربوط به چندین دهه پیش است که بیشتر خارج از شهر اصفهان و در کاشان و نقاط دیگر بوده است که تخریب شدهاند. کورهای که در گذر کمر زرین کشف شده نمونه بسیار خوبی است و در وضعیت مناسبی به سر میبرد.
کوره کشفشده در این محوطه که وضعی سالم دارد و باستانشناسان آن را کشفی «شگفتانگیز» توصیف کردهاندلولهگذاری در این بخش، در فاصله توقف گودبرداری عمرانی و آغاز کاوشهای باستانشناسی انجام شده است!
او با اشاره به تخریبهایی که هنگام گودبرداری و خاکبرداری به این کوره و گذر تاریخی وارد شده است، اظهار کرد: متاسفانه با گودبرداری و خاکبرداری که انجام شد، این گذر پیش از کاوش باستانشناسی تخریب زیادی را متحمل شد، ولی در حال حاضر وضعیت آن به گونهای است که میتوان مطالعات خیلی خوبی روی آن انجام داد.
شجاعی به یافتههای دیگر این کاوش اشاره کرد و درباره آنها توضیح داد: تنبوشه (لوله) های سفالی در این کاوش بهدست آمده که به یاد ندارم تا کنون به این ابعاد در محوطههای تاریخی یافته شده باشد، که نشان از اهمیت این منطقه دارد؛ منطقهای که کمتر از ۲۰۰ متر با مسجد جامع اصفهان فاصله دارد، مسجد جامعی که دوره سلجوقی بنا شده و در شکلگیری ساخت و سازهای اطراف آن نقش داشته است. هر کجای این منطقه را دست بگذارید میتوانید یافتههای ارزشمندی از اصفهان به عنوان مهمترین شهر ایران در ادوار مختلف اسلامی به دست آورید که با بغداد و قاهره رقابت میکند و شواهد آن بسیار ارزشمند است.
تنبوشههای سفالین کشفشده در کمر زرین که تزئینات و ابعاد آن، کنجکاوی باستانشناسان را برانگیخته استسرپرست کاوش باستانشناسی کمر زرین درباره لایههای باستانشناختی به دست آمده در فصل نخست این کاوش، گفت: براساس لایهنگاری صورت گرفته تا کنون ۱۰ لایه تاریخی شناسایی شده است. البته لازم است سفالهایی که از لایههای مختلف هستند در کنار هم قرار گیرند، طراحی و مقایسه شوند و سپس با اطمینان بیشتری درباره لایههای تاریخی آن صحبت کرد.
او درباره ضرورت ادامه کاوشها در کمر زرین اصفهان اظهار کرد: در کل مسیری که تا کنون کاوش کردهایم آثار ارزشمندی پیدا کردهایم و نقطهای نبوده است که آثاری از آن به دست نیامده باشد. بر این اساس، بخش دیگری که باقی مانده است باید کاوش شود و حداقل باید یک فصل تمام شود و بعد نظر دهیم، اما به نظر میرسد در این محوطه آثار زیاد است و ضرورت دارد کامل مطالعه شود و بعد برای اینکه به سایت موزه گردشگری و یک مسیر دسترسی عابر پیاده به مسجد جامع تصمیم گرفته شود. متاسفانه مسجد جامع از مسیر پیادهرو مناسب محروم بوده است.
گذر کمر زرین که قرار بود برای دسترسی به مجتمع تجاری زرین و همچنین برای دسترسی به میدان امام علی (ع) و مسجد جامع همسطح شودشجاعی در پاسخ به این پرسش که با توجه به این کاوش و یافتههای آن و طرح مترو که به مسجد عتیق (جامع) نزدیک است، آیا احتمال تجدید نظر در این مسیر وجود دارد، گفت: من به تیم شهری که الان در مدیریت شهری مسئولیت دارد خیلی امیدوارم، نگاهشان به حوزه میراث فرهنگی خیلی مثبت است و برای آنها دغدغه و مساله است. درباره مسیر مترو، خیلی در جریان خطوط آن نیستم، اما اطلاع دارم که از نزدیک مسجد جامع گذر میکند و این مسجد با توجه به جایگاه و نقش تاریخی که داشته، شوخیبردار نیست. شاید باید اتفاقات دیگری از قبل میافتاد که با این پدیده مواجه نشویم.
مسجد جامع اصفهان که گفته شده 200 متر تا گذر کمر زرین فاصله دارداو در پاسخ به این پرسش که با توجه به ساخت مجتمع تجاری در جوار کمر زرین، آیا احتمال دارد هنگام ساخت آن سازه، لایههای باستانشناسی از بین برده شده باشد، گفت: فهمیدن این موضوع خیلی پیچیده نیست و احتمالا لایههای باستانی با این عمق حفاری از بین رفته باشد. این سازه پاساژ تجاری است که فکر میکنم ۱۰ متر زیر زمین دو طبقه پارکینگ دارد و طبیعتا وقتی در این بخش آثار تاریخی یافته شده احتمال دارد در آن بخش هم آثاری بوده باشد، ولی متاسفانه در آن دوره، به میراث فرهنگی توجه نشده است و امیدوارم دیگر از این فجایع تکرار نشود.
شجاعی درباره ادامه کاوشها در گذر کمر زرین، اظهار کرد: فصل اول کاوش که پایان یافت. در پایان فصل اول با لیزر اسکن نقشهبرداری محوطه انجام شد و تلاش میشود تمام جزئیات سایت با دقت بالا اسکن شود. این فصل حدود ۴۰ روز طول کشید و برای فصل بعدی، منتظر مجوز و اعتبار هستیم، که فکر میکنم بهزودی آغاز شود، چون باید وضعیت این گذر روشن شود. امیدواریم فصل دوم به روال فصل گذشته ادامه یابد و کاوش کل گذر را دربر بگیرد و لایهنگاری را انجام دهیم، چون متاسفانه برای این منطقه از اصفهان تا کنون لایهنگاری انجام نشده است.
کاوش در این محوطه به صورت باز و در معرض دید عموم انجام شده است آمادهسازی محوطه برای اسکن لیزری تنبوشههای سفالین یافته شده در کمر زرین زیرگذری که به گفته باستانشناسان هنگام احداث آن بخش زیادی از آثار تاریخی کاوشنشده در اصفهان تخریب شد گذر کمر زرین و مجتمع تجاری که در جوار آن ساخته شده استعکسها از سمیه حسنلو، خبرنگار ایسنا
انتهای پیام